(ik wist altijd dat catholiek niet meer met een “c” hoefde te beginnen want wij, dat wil zeggen mijn moeder en ik, mijn vader, afkomstig uit een communistisch nest en te lang in de oorlog geweest, geloofde nergens meer in behalve zijn vrouw, WIJ waren RK, net als mijn initialen)

De roomskatholieke kerk van Maria van Altijddurende Bijstand te Overschie, aan de rand van het grootsteeds ingelijfde protestantse dorp, gezicht naar Rotterdam, was gloednieuw. Het rook nog naar drogende cement binnen. Vergeleken bij onze vorige kerk, de Heilige Antonius Abt in Oud West, degelijk Art Deco gebouwd met giften en donaties in geld en in allerlei edelkitscherige kunstschatten van zwartkapitaalkrachtige, schuldbewuste havenbaronnen, was dit maar een kale bedoening. Meneer pastoor (“bouwpastoor”, zou mijn vader nu brommen) werd daar zeer verdrietig van en minstens eens per week vuurde hij zijn schaapjes aan om toch maar vooral te offeren ter verfraaiing en verbetering van het kerkinterieur. Maar zijn congregatie, hoofdzakelijk jonge stelletjes uit de oude wijken, slachtoffers van woningnood en wederopbouw, hadden andere prioriteiten. In de 7 jaar dat wij daar naar de mis gingen bleef het  kaal als de neten, leeg, en vooral sober; wat, naar mijn stellige overtuiging, niet weinig heeft bijgedragen aan het kweken van esthetisch onderscheidingsvermogen, gevoel voor proporties, besef van ruimte, vorm, volume, oftewel, (mijn) bijzonder goede smaak (waarvoor dank, dank, dank).

A. Haijtema gebruikt in de VK van 23 maart de prachtige term TERUGZUCHT. Misschien heb ik ‘t niet helemaal goed begrepen, maar dat woord wakkert een en ander aan:

De mijmeringen van een eenzaam en verlegen jongetje in zo’n immens grote, witgekalkte kerk

gaan achter het oog aan; dat oog vind geen houvast, of geruststelling, het zweeft doelloos rond tot het innerlijke oog overneemt en vanzelf wat in elkaar gaat knutselen (le bricolateur sauvage en travail). De leegte deed mij fantaseren, een onmisbare techniek voor binnenreizigers. Aangezien een gedegen, vakkundig opgevoerde, latijnse mis-met-preek minstens een uur of twee kon duren in die tijd, deed ik aardig wat ervaring op en leerde spelenderwijs de praxis van het zinvol wachten. Zeer nuttig in tijden van liefde.

Over heel het land ligt maandagochtendmist.

Tijdens een kaal en eenzaam stuk, na Utrecht, richting Den Bosch, geef ik het serieuze lezen op en sluit bijna vanzelf mijn ogen. Het beeld wat zomaar, plotseling voor de geest staat is zeker erotisch van aard en wordt in sommige kringen misschien wel zacht pornografisch genoemd. (Ik waarschuw maar vast).

In al haar glory is daar voluit Amanda Rosso (24) uit Seattle. Luchtig gekleed in een zeer kort, schattig, duifgrijs ochtendjasje en zonder slipje leunt zij over een Sheraton Hotel balkon met uitkijk over zee. Zij wordt gezien van achter, laag genoeg, vanuit een woelig misbruikt bed, om medeplichtig te zijn aan wat vooraf ging of, de godin beschikke, komen gaat. En de schitterende zee, de eeuwig wiegende, ontvangende, lokkende, blinkt tussen haar gespannen billen en dijen door, net onder het nog vochtige mondje van haar onuitputtelijk, verrukkelijk vagijn.

In een recensie van Wagner’s Parsifal schreef criticus Guido van Oorschot, eind januari dit jaar: “Regisseur Castelluci’s verkenningen lijken zich toe te spitsen op twee observaties; in de massa voelt de mens zich eenzaam en het wereldraadsel cirkelt rond het geslacht van de vrouw. De actrice die het wijdbeens kwam illustreren, ving extra applaus.”

Vroeger, wat volgens broodschrijver A.L.Snijders alsmaar breder en dieper wordt, terwijl de toekomst zich versmalt en hopelijk toespitst, (dat ‘hopelijk’ is van mezelf) vond ik bij het káboois-n-indiáne (Rotterdams jongensspel) de gezellen van Winnetou altijd interessanter dan die van Old Shatterhand (what’s in a name!).

Het ging me om de wapens, denk ik. De Ars Martialis, oftewel: Goed gereedschap is het halve werk. Met een pijl en boog kon je veel fijner spelen dan met een pistool, hoe glimmend of net-echt het ook was. De klappertjes die erin moesten deden het bijna nooit, want, ondanks levendige fantasieën over verraderlijke woestijnen, rotsachtige, uitgedroogde rivierbeddingen en hinderlaag-gevoelige ravijnen, leefden we in een koud, nuchter en vooral nat land. Áls ze het deden was een rolletje zo op. Geld om nieuwe te kopen bij de Toko in de Bingleystraat hadden we niet. En nog iets: De knallen die je dan hoorde, waren muggenscheetjes vergeleken bij de kruitdampende ontploffingen die we s’Zaterdagsmiddags op de film van Rooie Roggus beleefden in het stoffige oefenzaaltje van boerenkapel de Oelewappers (o.l.v Wap Oel, niet zijn echte naam natuurlijk, het was gewoon mijn ome Wim)

(in een nog verder verwijderd verleden was ik een keer, bij een serenade op Zuid, hun vaandeldrager, wat ‘to my dying shame’ eindigde in een debakel van de levenslange soort omdat ze voor mij te kleine klompen hadden aangeschaft, mooie roodgelakte, met gele biesjes, maar dat is een ander verhaal)

Pijl en boog kon je met een beetje hulp van zelfs mijn bewust onhandige vader, op eigen kracht in elkaar fabrieken. Je werd natuurlijk wel uitvoerig en lang van tevoren gewaarschuwd dat je nooit op mensen mocht schieten. “ALTIJD in de leegte richten!”, zei men dan als volwassen deskundige. Een vreemd advies voor indianen, als je het mij vraagt, maar, ok, er kwam wel meer raars uit die hoek.

Vreemd genoeg deerde het niet dat in het toenmalig wereldbeeld de indiaan immer het onderspit moest delven, als personificatie van het wrede Kwaad. Alles is eerlijk in oorlog en vrede, dus bij ons schoten de cowboys heel lang mis en scoorden de indianen vele scalps alvorens te moeten sneven. In het stof bijten was eventjes moeilijk. Deed je alleen met iemand in de buurt om indruk op te maken.

De mensheid is vrij laat begonnen aan het pijl-en-boog-verhaal, laat ik mij vertellen. In den beginne hadden we zulk wapentuig helemaal niet nodig. We stalen het vlees uit de klauwen van leeuwen door ons op luidruchtige wijze groter en gevaarlijker voor te doen dan we waren en als we zin hadden in een hert liepen we er gewoon achteraan tot het van uitputting dood neerviel voor onze voeten. Bij wijze van spreken.

Onze ellende, zo u wilt, is pas goed begonnen toen we bleven zitten waar we zaten en besloten snel-vlees te kweken voor McDonald’s. Maar cowboys hebben een veel te vrije wil om daar de consequenties van in te zien.

Amerikaanse Diannah, 26 jaar, blank, blond, bombshell, net afgestudeerd in ontwikkelingseconomie,”You-see-el-é-California”, bezoekt, backpackend avant la lettre, Kenya en de rest van Afrika. Ze is via-via (expat-circuit!) beland op het magisch mooie schiereiland Lamu, eeuwenoude tussenstop voor dhows uit Arabië op weg naar het geurige Zanzibar, kleurrijk Madagascar en verder. (Wel,… nooit verder dan het vroegere Lourenco Marques, vanwege de moesson en de gunstige winden en het zelfregulierend, islamitisch winstbejag. In de jaren ‘80 schreef Cees Noteboom dat hij daar Prinses Beatrix in cognito aan een drankje had gezien en dat Claus, (toen al een Prins?), niet ver weg kon zijn.)

Lamu was/is privé bezit van rijke, indolente, maar fanatieke moslims en werd/wordt van oudsher gerund door Kikuyu slaven uit het afrikaanse binnenland. Deze grote negers, stuk voor stuk prachtig gebouwde Misters Universe, trokken onmogelijk zwaarbeladen handkarren van pakhuis naar dhow en terug door de nauwe, oogverblindendwitgekalkte straatjes, luid roepend bij elke bocht of helling en zwetend als goeddoorvoedde runderen.

Een onnavolgbare eilandgeur, exotische mix van zilte Indischeoceaanlucht, cardemon, sandalhout, mangrovemodder, geitenmest en een open riool of twee, speelde “hide ‘n seek”   met de drukkende, vochtige hitte op windstille momenten. (ja, ‘verstoppertje’ klinkt hier nou eenmaal niet, sorry)

Vijf keer per etmaal riepen muezzins vanuit hun lemen moskee-torens op tot gebed. Alle vrouwen, klein van stuk, droegen zwartnylon djallaba’s; hielden zich, behalve gezicht en handen, van top tot teen bedekt. De trotse, loslopende kinderen bezaten prachtige tanden en onvoorstelbaar versleten kleren; ware kunstwerken hadden ze aan. Tussen 2 en 6 viel heel het eiland in slaap, en s’nachts hield een leger parende geiten je uit de slaap. Het “centrum”, wat geenszins een naam mocht hebben, werd gedomineerd door een gigantische gevangenis, nog uit de pre-coloniale tijd, (je wilde niet weten wat daarbinnen allemaal gebeurde!). Aan de verlaten kant van het eiland  was een begraafplaats met erebogen opgebouwd uit brokken koraal met bovenin Chinees-Delftsblauwe borden ingemetseld. Verzwegen slaven heen, porselein in thee verpakt terug?

En overal, rondom, vanaf alle gezichtspunten, de masten en eindeloos verstelde driehoekzeilen van traag, geluidloos voortgaande dhows.

Na drie dagen houdt Diannah het voor gezien. Ze ontvlucht Lamu “in disgust”, want elke ochtend, als ze in minibikini op een rietenmatje haar tan ligt bij te werken aan het onwezenlijk witte, witterdanwitte strand, wordt haar onmiddelijk een valse Rolex aangeboden voor geen geld, dollars te wisselen zeker in haar voordeel, of, als niets wil lukken: “A pretty good fuck”,

niet één, maar vijf keer achter elkaar, door vijf verschillende jongemannen, in steeds dezelfde volgorde!

Een jaar later trok Kodak zich terug uit Zuid-Afrika en dreigde General Motors met “the same”, maar dat had er niets mee te maken, dachten we.

Zoon en schoondochter van de schilder-op-leeftijd Ger Lataster (89 inmiddels) maakten een film van hem en zijn dementerende vrouw. Het is een wonderlijk kunstwerk geworden. Rustig, sereen, geduldig, onbaatzuchtig en mededogend was hun camera; sober, helder en compact de montage; de kleur werkelijk en waar.

In het begin is de vrouw, Hermine, nog niet erg in de war. De doofheid van Ger schijnt een groter probleem te zijn; hij schreeuwt dat hij haar niet kan verstaan; zij weigert luider te praten. Geleidelijk, zonder merken, komt haar aftakeling in beeld.

Zij is zijn eerste criticus. Zij geeft haar mening over de vorm, altijd de vorm. Hij eist dat ze commentaar geeft op zijn schilderijen en wanneer ze dat doet blaft hij haar af. Hij denkt dat hij haar aankan, maar zonder blikken of blozen staat zij ferm, standvastig in haar mening.

“‘t Is en blijft ‘n lullig handje, daar”

“Ooh, ik vond die hand juist wel goed gelukt….”.

Zij heeft haar eigen ideën over wat een goeie Lataster is, maar tegelijk merk je aan hem dat hij haar gebruikt om rechtvaardiging te vinden voor zijn doen en laten en om tegen haar oordeel in precies te maken wat hij wil.

Als de dementie werkelijk begint realiseert zij zich dit goed. Ze probeert uit te leggen aan haar zoon en haar man hoe moeilijk ze het vindt. Wat resulteert is liefdevolle stilte. En berusting. In de rest van de film, totaan haar dood wordt een aantal keren zijn irritatie en ergernis uit de doeken gedaan. Dat is meer zijn probleem dan het hare. Hij verliest zijn geduld met haar, wordt kribbig en boos. Doorheen de aftakeling blijft zij flegmatisch zichzelf, reageert nooit kwaad of gefrustreerd. Zij keert langzaam als een schelp in zichzelf, totdat zij stil wordt, niet meer spreekt en eindigt op haar sterfbed, zwaarademend, familie om haar heen. Laatste beeld van haar: opgebaard,  donkerrode bloemen onder haar kin en zicht op brilliant groen gebladerte in de tuin, dat licht schommelt, geen geluid.

Volgt, na de begrafenis, een scene waarin Lataster, met veel gehannes en gestommel in zijn kleine aanhuisatelier een schilderij probeert te maken. Als hij eenmaal het houtskool in z’n knuist heeft schieten de lijnen in seconden over het doek. Je herkent niet meteen wat hij tekent. Met de grijze prut uit zijn kwastenpot (een mooier grijs krijgt de schilder niet) vult hij, zorgvuldig boven de tekening blijvend, snel de achtergrond in en poetst en schrobt en veegt. Plotseling gooit hij de kwast neer. En huilt. Vrij snel komt zijn zoon in beeld. Hij omarmd zijn vader van achter, wrijft over zijn armen. Camera zoomt wat uit, het schilderij wordt zichtbaar; Hermine, ogen dicht, op haar zij liggend, een hand beschuttend boven haar hoofd. Ger zegt: “Daar kan toch geen mens tegenop schilderen” en hij huilt verder. Zijn zoon knuffelt hem en zegt: “ Nee, dat is waar, maar het is wél een goed ding!”